فرجام گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل (قرآن)بنی‌اسرائیل به وسیله گوساله پرستی برای خود سرنوشت زیانباری خریدند و خداوند در قرآن برای کسانی که گوساله پرستی کردند رسیدن به غضب خود و ذلت در دنیا را نتیجه کارشان بیان کرده است. ۱ - کیفر گوسالهپرستیزیانکاری، فرجام شوم گوساله پرستی بنی اسرائیل بود: واتخذ قوم موسی من بعده من حلیهم عجلا جسدا له خوار... • ولما سقط فی ایدیهم وراوا انهم قد ضلوا قالوا لـئن لم یرحمنا ربنا ویغفر لنا لنکونن من الخـسرین. قوم موسی بعد (از رفتن) او (به میعادگاه خدا)، از زیورهای خود گوساله‌ای ساختند جسد بی جانی که صدای گوساله داشت! .... و هنگامی که حقیقت به دستشان افتاد، و دیدند گمراه شده‌اند، گفتند: «اگر پروردگارمان به ما رحم نکند، و ما را نیامرزد، بطور قطع از زیانکاران خواهیم بود!» در مجمع البیان فرموده: معنای جمله سقط فی ایدیهم، این است که بلا در دست‌های‌شان قرار گرفت، یعنی طوری بلا بر ایشان مسلط شد که گویی دست‌های‌شان در آن بود، و این تعبیر را غالبا درباره نادمینی که به آثار سوء عمل گذشته‌شان مبتلا شده‌اند و این ابتلاء را پیش بینی نمی‌کردند بکار برده و گفته می‌شود سقط فی یده، البته اسقط فی یده هم گفته می‌شود، و لیکن اولی فصیح‌تر است. بعضی هم گفته‌اند معنای جمله مزبور این است که: اثر سویی که او را زیان می‌رساند در دستش افتاد. ظاهر سیاق، معنای تنبه و توجه به غفلت گذشته را افاده می‌کند، گویا عملی را که کرده‌اند به حضور آن کسی که برای او کرده‌اند تقدیم نموده‌اند و او عملشان را زشت و نکوهیده یافته و آن را جلو صاحبانشان پرت کرده، و صاحبان عمل آن را برداشته و از نزدیک در آن نظر انداخته و دیده‌اند که سخت گمراه بوده‌اند و در انجام این عمل آن امری را که نمی‌بایست در آن اهمال کنند رعایت ننموده و در نتیجه عملشان فاسد شده است، و به هر حال جمله مورد بحث به منزله یک مثل معروف است. ۲ - نتیجه گوسالهپرستیگرفتاری به خشم الهی، ذلت و خواری، فرجام گوساله پرستان بنی اسرائیل بود: ان الذین اتخذوا العجل سینالهم غضب من ربهم وذلة فی الحیوة الدنیا وکذلک نجزی المفترین. کسانی که گوساله را (معبود خود) قرار دادند، بزودی خشم پروردگارشان، و ذلت در زندگی دنیا به آنها می‌رسد و اینچنین، کسانی را که (بر خدا) افترا می‌بندند، کیفر می‌دهیم! واکنش شدید موسی علیه‌السلام سرانجام کار خود را کرد، و گوساله پرستان بنی اسرائیل که اکثریت قوم را تشکیل می‌دادند از کار خود پشیمان شدند، این پشیمانی در چند آیه قبل نیز منعکس است، ولی برای اینکه تصور نشود تنها این ندامت و پشیمانی برای توبه آنها از چنین گناه عظیمی کافی بوده است، قرآن چنین اضافه می‌کند: کسانی که گوساله را معبود خود انتخاب کردند به زودی خشم پروردگار و ذلت در زندگی این جهان به آنها خواهد رسید (ان الذین اتخذوا العجل سینالهم غضب من ربهم و ذلة فی الحیاة الدنیا). و نیز برای اینکه تصور نشود این قانون اختصاصی به آنها دارد، اضافه می‌کند، همه کسانی را که افترا (بر خدا) می‌بندند این چنین کیفر می‌دهیم (و کذلک نجزی المفترین). تعبیر به اتخذوا اشاره به این است که بت هیچگونه واقعیتی ندارد، تنها انتخاب و قرارداد مردم بت پرست است که به آن شخصیت و ارزش موهومی می‌دهد و لذا کلمه عجل را پشت سر این جمله می‌آورد، یعنی آن گوساله پس از انتخاب برای پرستش باز همان گوساله بود! اما در اینکه این غضب و ذلت چه بوده است؟ قرآن در آیه فوق صریحا چیزی ذکر نکرده، و تنها با اشاره سربسته‌ای گذشته است، ولی ممکن است اشاره به بدبختی‌ها و گرفتاری‌ها و مشکلاتی بوده باشد که بعد از این ماجرا و قبل از حکومت در بیت المقدس، دامان اسرائیلیان را گرفت. یا اشاره به ماموریت عجیب کشتار یکدیگر باشد که به عنوان کیفر و مجازات در برابر چنین گناه سنگینی به آنها داده شد. در اینجا ممکن است این سؤال پیش بیاید که ما شنیده‌ایم با ندامت و پشیمانی حقیقت توبه تحقق می‌یابد، چگونه بنی اسرائیل که از کار خود پشیمان شدند مشمول عفو خدا واقع نشدند؟! پاسخ این سؤال این است که ما هیچ دلیلی نداریم که پشیمانی به تنهایی در همه جا کافی بوده باشد، درست است که ندامت یکی از ارکان توبه است، ولی یکی از ارکان نه همه ارکان. گناه بت پرستی و سجده در برابر گوساله آن هم در آن مقیاس وسیع و گسترده، آن هم در آن مدت کوتاه، آن هم برای ملتی که آن همه معجزات دیده بودند گناهی نبود که به این آسانی بخشوده شود و مثلا با گفتن یک استغفر الله همه چیز پایان یابد، بلکه باید این ملت غضب پروردگار را ببیند و طعم ذلت را در این زندگی بچشد و شلاق کیفر کسانی را که به خدا افترا می‌بندند به پیکر خود احساس کند تا بار دیگر به این آسانی و سادگی به فکر چنین گناه عظیمی نیفتد. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۰۷، برگرفته از مقاله «فرجام گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل». |